Μέχρι πριν λίγα χρόνια η
ενημέρωση ήταν ελεγχόμενη. Δημοσιογραφικοί οργανισμοί, πρακτορεία ειδήσεων,
τηλεοπτικά κανάλια, εφημερίδες, περιοδικά, ένα ολόκληρο σύμπαν που αποστολή του
ήταν η επικοινωνία της αληθινής είδησης στην κοινή γνώμη.
Από το δόγμα «το μέσο είναι το
μήνυμα»…
Βασικό στοιχείο του ελέγχου αυτής
της «κλασσικής» Μαζικής Ενημέρωσης είναι η διασταύρωση
της πηγής. Κάτι που δημοσιεύεται σε ένα μέσο ενημέρωσης έχει ελεγχθεί ότι
είναι αληθές, έχει συμβεί. Έχει προηγηθεί έρευνα και αντιπαραβολή της
πληροφορίας με άλλες πηγές. Ό,τι γράφει μια εφημερίδα
ή ό,τι λέει ένα κανάλι έχει συμβεί, δεν είναι επινόημα,
είναι έγκριτο.
Δεύτερο βασικό στοιχείο της κλασσικής
Μαζικής Ενημέρωσης είναι ο έλεγχος της
είδησης θα προβληθεί, της θεματολογίας. Αυτό είναι και το εργαλείο με το
οποίο τα ΜΜΕ επιτυγχάνουν τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης ξεπερνώντας έτσι το
σκόπελο της αναφοράς μόνο πραγματικών γεγονότων: το τι επιλέγει να προβάλλει. «Το μέσο είναι το μήνυμα» όπως έγραψε ο
Ουμπέρτο Έκο.
Ας πάρουμε ένα υποθετικό
παράδειγμα: ένα τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων επιλέγει να προβάλλει ως πρώτη
είδηση με ζωντανές συνδέσεις και αναλύσεις μια μικρής σημασίας διεθνή συμφωνία
της κυβέρνησης για έναν πετρελαιαγωγό που δεν θα υλοποιηθεί ποτέ. Την ίδια ώρα
δεν κάνει καμιά αναφορά σε μια είδηση που αφορά το λανθασμένο πόθεν έσχες εν ενεργεία υπουργού. Λέει ψέματα; Όχι βέβαια: η
είδηση είναι έγκυρη και διασταυρωμένη. Η απόκρυψη ή υποβάθμιση της άλλης
είδησης δεν είναι ψέμα, απλά ο αρχισυντάκτης του δελτίου την «θεώρησε»
ασήμαντη.
Τα ΜΜΕ χειραγωγούν την κοινή γνώμη όχι λέγοντας ψέματα, αλλά
προβάλλοντας θετικές ειδήσεις και αποκρύβοντας αρνητικές. Σε κάθε περίπτωση
όμως, τα γεγονότα είναι γεγονότα. Δεν μπορεί ένα ΜΜΕ να διαδίδει κάτι που δεν
είχε συμβεί.
Στο «μήνυμα είναι κάθε τι που μπορεί να γίνει
πιστευτό»
Μετά ήρθε το διαδίκτυο στην
δεύτερη μορφή του (WEB
2.0). Βασικό του χαρακτηριστικό είναι πως το περιεχόμενο παράγεται από τους
ίδιους τους χρήστες και ότι παρέχει δυνατότητα μαζικής επικοινωνίας στον κάθε
πολίτη. Αχρηστεύει τα «φίλτρα» που επιβάλλουν τα ΜΜΕ προκειμένου να
χειραγωγήσουν την κοινή γνώμη. Το web 2.0 οδήγησε στη απελευθέρωση και απορύθμιση της ενημέρωσης.
Υπηρετεί τη Δημοκρατία προσφέροντας ελευθερία λόγου και δυνατότητα ευρείας
έκφρασης σε κάθε πολίτη. Σκεφτείτε λίγο
ποιος έχει μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα: η εφημερίδα που κρατάτε, ή ένα πολύ
μαζικό προφίλ στο facebook;
Αν κάτι που γράφεται είναι
αληθοφανές, τότε εκατομμύρια άνθρωποι το πιστεύουν. Και γιατί να μην γράψει
κάτι ψευδές κάποιος που δεν ελέγχεται έναντι κάποιου κώδικα συμπεριφοράς και
δεοντολογίας όπως ο δημοσιογράφος; Πρόκειται για περιβάλλον απόλυτης ελευθερίας
και κατά συνέπεια, ασυδοσίας. Σκεφτείτε
λίγο ποιος είναι πιο πιθανό να γράψει ψέματα για να χειραγωγήσει την κοινή
γνώμη: η εφημερίδα που κρατάτε, ή ένα πολύ μαζικό προφίλ στο facebook;
Μην έχετε καμία αμφιβολία: ο κόσμος λατρεύει τα fake news και τα
πιστεύει, ενώ το διαδίκτυο τα μεταδίδει μαζικά. Βασικός παράγοντας που
λειτουργεί υπέρ των ψευδών ειδήσεων είναι το έλλειμμα εμπιστοσύνης έναντι των
κλασσικών ΜΜΕ. Η εμπιστοσύνη χάθηκε κυρίως λόγω της διαπλοκής των ΜΜΕ με την
εξουσία, τον πλούτο, τους πολιτικούς και τα κόμματα. Ο κόσμος στράφηκε στο διαδίκτυο
γιατί πήρε χαμπάρι ότι τα ΜΜΕ τον χειραγωγούν. Έτσι έγινε θύμα μιας πιο στυγνής
μορφής χειραγώγησης και παραπληροφόρησης, αυτής των ψεμάτων. Όποιος γράψει τα περισσότερα fake news διαμορφώνει προς όφελός του την κοινή γνώμη.
Επίλογος
Όσο στήνονται κάλπες και η
πλειοψηφία καθορίζει τις εξελίξεις, θα υπάρχουν μηχανισμοί χειραγώγησης της
κοινής γνώμης. Είτε υπάρχουν οι δικλείδες της έγκριτης δημοσιογραφίας, είτε η
απόλυτη ελευθερία λόγου στο απορρυθμισμένο και περιβάλλον του διαδικτύου. Το να
περιμένουμε από την πλειοψηφία των πολιτών να ξεχωρίζουν τις ψευδείς ειδήσεις ή
να διασταυρώνουν πολλαπλές κλασικές ενημερωτικές πηγές, μοιάζει περισσότερο με
ευχή παρά με λύση. Το να υπάρχει κάποιος μηχανισμός ελέγχου του τι γράφεται και
διαδίδεται είναι λύση υπονομευτική για τη δημοκρατία. Ποιος είπε ότι η δημοκρατία δεν
έχει αδιέξοδα όταν καλείται να προστατέψει τον εαυτό της;
Έρευνες έχουν δείξει ότι το 60%
του πληθυσμού ενημερώνεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έχει μετρηθεί πως
οι πιο δημοφιλείς ψευδείς ειδήσεις έχουν μεγαλύτερη διάδοση στο Facebook από
ότι οι πιο δημοφιλείς αληθινές ειδήσεις. Παράλληλα έχει βρεθεί ότι η σημαντική
μερίδα αναγνωστών πιστεύει ότι οι
ψευδείς ειδήσεις είναι αληθινές, καθώς το 65% δεν μπορεί να ξεχωρίσει τις
ψευδείς από τις πραγματικές ειδήσεις. Πηγή: Social Media and
Fake News in the 2016 Election, Hunt Allcott and Matthew Gentzkow, Stanford
University
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου