Ανώνυμη vs επώνυμη έκφραση

Η δημοκρατία έχει ως θεμέλιό της την ελεύθερη έκφραση. Αυτό που ίσως δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητό είναι ότι η ελεύθερη έκφραση μέχρι πριν την έλευση των blogs ήταν κουτσουρεμένη, αφού ο κάθε ένας είχε δυνατότητα έκφρασης μόνο προφορικά (στο καφενείο που λέμε) ή αν το σύστημα των ΜΜΕ του εκχωρούσε χώρο έκφρασης, δηλαδή μια στήλη σε εφημερίδα ή ένα παράθυρο σε τηλε-οθόνη. Με την έλευση του λεγόμενου web 2.0, ο κάθε ένας απέκτησε τη δυνατότητα να γίνει ο ίδιος παραγωγός περιεχόμενου, ανεξάρτητα από το αν έχει πρόσβαση στο σύστημα των ΜΜΕ ή αν είναι δημόσιο πρόσωπο. Με λίγα λόγια, η δυνατότητα έκφρασης που εκχώρησε η τεχνολογική εξέλιξη αποτελεί παράγοντα ενδυνάμωσης της δημοκρατίας, αφού πραγματώνει την ελευθερία έκφρασης.

Προσωπικά και όσο αφορά τη δική μου συμμετοχή στη διαδικασία δημόσιας έκφρασης ως στοιχείο δημοκρατικής λειτουργίας, προτιμώ και αξιοποιώ την επώνυμη έκφραση. Έτσι μπορεί να κριθεί η όποια γνώμη ανά πάσα στιγμή και μπορεί η κοινωνία να σχηματίσει άποψη πέρα από παραμορφώσεις που επιβάλλουν εκούσια ή ακούσια όσοι διαμορφώνουν την κοινή γνώμη. Πολλοί θεωρούν "επικίνδυνη" αυτή την πρακτική, αφού αφενός η άποψή σου είναι εκτεθειμένη και κρίνεται με αποτέλεσμα να δυσαρεστείς τους διαφωνούντες και, αφετέρου, υπάρχει πιθανότητα να κριθείς μελλοντικά για κάτι που έχεις γράψει παλιότερα και που δεν σε "βολεύει" τη δεδομένη χρονική στιγμή. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ελάχιστοι από τους εμπλεκόμενους με τα κοινά "μιλάνε", παίρνουν θέση και δημοσιεύουν τη γνώμη τους, ειδικά στη Ναύπακτο. Αν όμως δεν γίνεται διάλογος επί απόψεων και δεν υπάρχουν διαφωνίες, δεν μπορούμε να μιλάμε για δημοκρατική διαμόρφωση της κοινής γνώμης, και αυτό θα έπρεπε να θεωρείται πιο σημαντικό από τη "δημόσια εικόνα" του καθενός.

Ωστόσο είναι αυταπόδεικτο ότι η ανωνυμία ενισχύει αυτή την ελευθερία έκφρασης, καθώς επιτρέπει την έκφραση σε ανθρώπους που αλλιώς δεν θα μπορούσαν να μιλήσουν. Πως να γράψει κάποιος επώνυμα για τα προσωπικά του; Πως να εκφραστεί επώνυμα κάποιος πολίτης που σχετίζεται επαγγελματικά με τη θεσμική εξουσία; Ένας εργολάβος δημοσίων έργων δεν δικαιούται να εκφράσει άποψη για τις αποφάσεις του Δήμου του; Ένας υπάλληλος δεν δικαιούται να εκφράσει τη γνώμη του ακόμα και αν αυτή έρχεται σε σύγκρουση με τα συμφέροντα του εργοδότη του; Υπάρχει κάτι πέρα από την ανωνυμία που να του διασφαλίζει ότι η άποψή του δεν θα του κοστίσει; Και αν υπάρχει, εμπιστεύονται οι πολίτες αυτές τις εγγυήσεις; Όλα τα παραπάνω είναι παραδείγματα που δείχνουν ότι αν δεν υπάρχει ανωνυμία θα χαθεί το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης για μερίδα πολιτών.

Η ανωνυμία βάλλεται επειδή δίνει χώρο στη λάσπη και τη συκοφαντία, καθώς συχνά κάποιος μπορεί να βρεθεί στη θέση να πρέπει να αποδείξει ότι δεν είναι ελέφαντας χάρη σε ένα ανώνυμο "δημοσίευμα" ή δημοσίευμα. Δυστυχώς αυτή η διαπίστωση είναι πέρα για πέρα αληθινή.

Από την άλλη η λασπολογία, η συκοφάντηση και ο εκβιασμός δεν είναι πρακτικές που αποκλείονται από την επωνυμία, όπως ήδη γνωρίζουμε καλά. Δυστυχώς ο εκβιασμός και η σπίλωση δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο των ανώνυμων ιστολογίων, οι πρώτοι διδάσκοντες είναι μερίδα του επώνυμου και "επίσημου" συστήματος των ΜΜΕ. Λίγη σημασία έχει τελικά αν αυτός που αποπειράται να χειραγωγήσει ένα δημόσιο πρόσωπο θα το κάνει επώνυμα ή ανώνυμα, το αποτέλεσμα είναι λίγο πολύ ίδιο. Απλά ο επώνυμος μπορεί να δεχτεί τις συνέπειες του νόμου αν δεν προσέξει, ενώ ο ανώνυμος θα κρυφτεί πίσω από κάποια "κλεμμένη" IP που τελικά θα δώσει κάποια στιγμή στην Ελληνική δικαιοσύνη η Google.

Με λίγα λόγια, η κατάργηση της ανωνυμίας έχει μεγαλύτερο "κόστος" για τη δημοκρατία από ότι η δραστηριότητα κάποιων ελεεινών που χρησιμοποιούν την ανωνυμία ως στιλέτο. Άλλωστε η κατάργηση της ανωνυμίας δεν θα σταματήσει να χρησιμοποιείται η δύναμη των ΜΜΕ ως μέσο εκβιασμού και συκοφάντησης.

Το κυρίαρχο είναι να φτάσει ο πολίτης στο επίπεδο της ωριμότητας που θα του επιτρέπει να απαξιώνει το κίτρινο και τη συκοφαντία, είτε είναι επώνυμο είτε είναι ανώνυμο. Μέχρι τότε θα βρίσκουν χώρο δράσης όσοι αμαυρώνουν την ελεύθερη έκφραση με την πρακτική τους, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να πλήξουμε τη δημοκρατία μέσω του περιορισμού της ελεύθερης έκφρασης.

Ακολουθεί κείμενο του Παναγιώτη Βρυώνη με το οποίο εν πολλοίς συμφωνώ.

Επανήλθε και πάλι το θέμα της “ταυτοποίησης των διαχειριστών blogs”, με ανακοίνωση του Υπ. Δικαιοσύνης (και Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων).

Θα μπορούσα απλά να αναρτήσω εκ νέου, την ανακοίνωση που είχα συνυπογράψει μαζί με άλλους bloggers το 2008. Αλλά θεωρώ ότι υπάρχουν σημαντικές πτυχές του θέματος που θα πρέπει να αναδειχθούν περισσότερο.

Πριν προχωρήσουμε, να ξεκαθαρίσουμε ένα “τεχνικό” θέμα. Χρησιμοποιώ εδώ τον όρο blog μόνο και μόνο για να εντάξω το κείμενο στην δημόσια συζήτηση για το θέμα πιο απλά. Θεωρώ απίθανο οποιαδήποτε νομοθετική ρύθμιση να ασχολείται μόνο με blogs (εδώ εμείς που νομίζουμε ότι έχουμε ένα blog δεν συμφωνούμε στο τί είναι blog!) και να μην ενδιαφέρεται για forums, facebook, twitter, youtube, google+ κ.λ. Άρα, μιλάμε για το Internet γενικά και όχι μόνο τα blogs.

Μία σημαντική πτυχή του θέματος, που ελάχιστοι από όσους αναλαμβάνουν ή υποστηρίζουν τέτοιες πρωτοβουλίες “ρύθμισης”, αντιλαμβάνονται, είναι η αξία της ανωνυμίας.

Γράφει για παράδειγμα ο Παπαχρήστου στα ΝΕΑ:

“Προστασία από τους συκοφάντες.
Αντε ντε, γιατί το βασανίζουμε; Δεν έχω καταλάβει, αλήθεια. Επίσης δεν έχω καταλάβει αυτή την υστερία των μπλόγκερ με τη δημοσιοποίηση της ταυτότητας των διαχειριστών του κάθε μπλογκ. Ποιο είναι το πρόβλημα ακριβώς; Στερεί κάτι από τη λειτουργία τους; Αποτρέπει από το να γράφουν ελεύθερα τις απόψεις τους; Να διακινούν ειδήσεις, σχόλια, ακόμη και αιρετικές θέσεις; [...]“

Γράφει και ο Πάσχος Μανδραβέλης στο facebook:

“Θαύμα! Μέχρι και μπλογκ κηπουρικής με βρίζει για την επιτροπή. Τι σκ… την θέλουν την ανωνυμία αυτοί; Βάζουν παράνομες μπιγκόνιες;”

Το κοινό τους χαρακτηριστικό; Μιλούν για τα blogs ως εργαλείο πολιτικής ενημέρωσης και άσκησης πολιτικής. Που είναι βέβαια (και για την σημασία να υπάρχει η επιλογή της ανωνυμίας και στην πολιτική /κοινωνική δράση, θα αναφερθώ ίσως σε άλλο post). Αλλά δεν είναι μόνο αυτό!

Τα blogs επέτρεψαν στον καθένα μας να μπορέσει να δημοσιεύσει τις σκέψεις του, τις εμπειρίες του, τις ανησυχίες του. Μέχρι πολύ πρόσφατα δεν είχαμε αυτή την δυνατότητα ως πολιτισμός. Και πολίτες όλου του κόσμου αξιοποίησαν την δυνατότητα αυτή για να εκφραστούν δημόσια και να ανακαλύψουν χρήσεις που ελάχιστοι (αν όχι κανένας) δεν θα φανταζόταν.

Ψάξτε λίγο στο google όσοι έχετε μόνο τα “πολιτικά” blogs στα bookmarks σας. Και θα ανακαλύψετε blogs και forums ανθρώπων που δεν ασχολούνται με την δημόσια σφαίρα όπως αυτή ορίζεται από τους πολιτικούς συντάκτες, που δεν έχει κέντρο την πολιτική σκηνή, αλλά το κάθε άτομο.

Blogs ανθρώπων που περιγράφουν την ζωή τους. Εφηβικές σχέσεις, ενδοοικογενειακά προβλήματα, προβλήματα στον εργασιακό χώρο, χρόνιες ασθένειες, αναπηρίες. Ιστορίες ενηλίκων για τα παιδικά τους χρόνια, ιστορίες γονέων για τα κατορθώματα των παιδιών τους. Προσωπική ποίηση ή άλλες προσπάθειες καλλιτεχνικής έκφρασης. Περίεργα χόμπυ. Σεξουαλικές προτιμήσεις ή φαντασιώσεις. Σκέψεις για το χωριό που ζουν, για τους γείτονες της πολυκατοικίας, για τους πελάτες στην δουλειά.

Ένας πρωτόγνωρος πλούτος σκέψεων, γνώσεων, εμπειριών, που υπάρχουν καταγεγραμμένες, πολύ συχνά, επειδή ακριβώς μπορούν να εκφραστούν ανώνυμα. Ένας πλούτος εμπειριών και γνώσεων που αλλάζει την κοινωνία μας.

Δεν είναι κουκουλοφόροι όλοι αυτοί, όπως άστοχα ανέφερε ο Υπ. Δικαιοσύνης, κ. Μιλτιάδης Παπαϊωάννου. Είναι άνθρωποι, δεκάδες χιλιάδες στην Ελλάδα, που επιτέλους μπορούν να εκφράσουν δημόσια κάποια πράγματα που τους απασχολούν, που τους πονάνε ή που τους δίνουν ικανοποίηση. Ακόμη και όταν τα θέματα που πραγματεύονται δεν είναι ευαίσθητα, υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν την ψυχοσύνθεση του πολιτικού ή του σταρ, δεν ονειρεύονται να βγουν σε μπαλκόνια, ούτε στην σκηνή του θεάτρου μπροστά σε εκατοντάδες ή χιλιάδες μάτια και προτιμούν να τα εκφράζουν χωρίς να εκτίθενται δημόσια.

Για να επιστρέψω στο ερώτημα του Πάσχου: Ναι, μπορεί ο blogger κηπουρικής να μην θέλει να γράφει επώνυμα. Ίσως γιατί ντρέπεται. Ίσως γιατί ανανεώνει το blog του την ώρα που θα έπρεπε να δουλεύει. Ίσως γιατί δουλεύει σε μία εταιρεία λιπασμάτων, αλλά θέλει να μπορεί να γράφει αντικειμενικά, τόσο για τα προϊόντα της εταιρείας που δουλεύει, όσο και των ανταγωνιστών της. Μπορεί το blog να είναι το κρυφό του χόμπι, που δεν γνωρίζουν οι συγγενείς του ή οι συνάδελφοί του. Μπορεί να γράφει ότι την προηγούμενη πέρασε όλη το Σάββατο κλαδεύοντας, ενώ είπε στην φίλη του ότι ήταν άρρωστος και για αυτό δεν την συνάντησε. Για 1002 λόγους, που πιθανότατα κανένας δεν είναι παράνομος, θέλει να μπορεί να γράφει ανώνυμα -και ίσως αναγκαστεί να σταματήσει αν πρέπει να το κάνει επώνυμα.

Δεν ήταν μόνο η τεχνολογική δυνατότητα που επέτρεψε σε πολίτες όλου του κόσμου να εκφραστούν ελεύθερα για μικρά και μεγάλα θέματα. Ήταν και η ανωνυμία.

Η δημοκρατία αναγνώρισε ως δικαίωμα την ελεύθερη έκφραση. Το Internet έλυσε τις τεχνικές δυσκολίες ώστε να μπορούν όλοι να εκφραστούν δημόσια. Και η δυνατότητα της ανωνυμίας αντιμετώπισε τους κοινωνικούς παράγοντες που μας αποτρέπουν να μιλήσουμε για κάποια θέματα δημόσια.

Κατά την γνώμη μου, η σημαντικότερη διάσταση της ανωνυμίας στο Internet είναι κοινωνική και όχι νομική. Η ανωνυμία επιτρέπει να παρακαμφθούν ταμπού, αδυναμίες και κοινωνικές πιέσεις και νόρμες -και πολλοί από αυτούς που την προτιμούν, αυτά προσπαθούν να ξεπεράσουν, όχι τον νόμο.