Για την κυκλοφορία στην πλατεία του Λιμανιού

«Όλες οι λύσεις είναι φίνες και ωραίες τότε και μόνο όταν είναι εφικτές»

Το κλείσιμο του παραπάνω τραγουδιού των Κατσιμιχαίων ταιριάζει απόλυτα με την καινούργια «ιδέα» που θα λύσει το κυκλοφοριακό της Ναυπάκτου τη Μεγάλη Παρασκευή: η πεζοδρόμηση του κάτω δρόμου και η διπλοδρόμηση του πάνω δρόμου.

Όπως και στη Συνέλευση των Ποντικών που περιγράφει το τραγούδι, είδαμε λίγο ή πολύ οι αιρετοί συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης τσιμπάνε όλοι και λένε «α, εξαιρετική ιδέα να το δοκιμάσουμε». Με διαφοροποιήσεις, με προτάσεις, αλλά το νόημα του προηγούμενου φύλλου της «Ε» ήταν ότι επιτέλους ομονοήσαμε σε κάτι. Και ξαφνικά από ήσυχη συντηρητική κωμόπολη γίναμε μια κοινωνία έτοιμη για «πειραματισμούς» και μάλιστα, ομόφωνα. Η απλή λογική, περίπατο. Δεν είμαι μηχανικός ή συγκοινωνιολόγος, αλλά τα παρακάτω είναι ασκήσεις κοινής λογικής:

• ·     Από την πλατεία Φαρμάκη έως και την πλατεία του λιμανιού παρκάρουν αυτοκίνητα. Πολλά αυτοκίνητα. Αυτά που θα πάνε όταν ο πάνω δρόμος γίνει διπλής κατεύθυνσης; Μη μου πει κανείς για τους χώρους στάθμευσης του Δήμου γιατί τέτοιες μέρες όλα πιασμένα είναι.
  
• ·        Στον πάνω δρόμο, πάνω από τα μαγαζιά, έχει σπίτια. Σπίτια όπου μένουν άνθρωποι. Και δεν είναι λίγοι. Μετρήστε κουδούνια και θα δείτε ότι είναι όσοι και σε μια από τις τοπικές κοινότητες του Δήμου μας. Γιατί θα πρέπει χρονιάρες μέρες να ζουν σε τόσο φορτισμένο κυκλοφοριακά δρόμο διπλής κατεύθυνσης; Δεν θέλουν αυτοί να ξεφορτώσουν ψώνια από το αυτοκίνητο να τα ανεβάσουν σπίτι τους; Δεν έχουν μικρά παιδιά να πρέπει να βγάλουν κα να βάλουν σε αυτοκίνητα; Γέρους ανθρώπους να κατεβάσουν και να ανεβάσουν; Θα τους κάνουμε τις γιορτές μαύρες για να βολευτούμε για λίγες ώρες με το ποτάκι στα χέρια μέσα στο δρόμο;
  
• ·        Ένας Δήμος που οικειοθελώς δεν επανασύστησε την Δημοτική Αστυνομία δεν μπορεί να απαιτεί από την Τροχαία τέτοιες μέρες να ασχολείται με προσωρινές κυκλοφοριακές ρυθμίσεις. Υπερβάσεις ταχύτητας, αλκοτέστ, ζώνες/κράνη είναι παραβάσεις σε έξαρση στην περιοχή μας, σε συνδυασμό με την επιτήρηση της Ιόνιας Οδού. Ποιος θα προλαμβάνει/τιμωρεί τέτοιες σοβαρές έως θανατηφόρες παραβάσεις όταν εμείς θέλουμε το προσωπικό της τροχαίας να είναι απίκο στη στροφή στο λιμάνι;

·        Στόχος αυτής της ιδέας είναι θεωρητικά η αποσυμφόρηση του Λιμανιού, μεταφέροντας το φόρτο σε όλο το υπόλοιπο Κέντρο της πόλης. Η πλατεία του λιμανιού πραγματικά αποσυμφορείται όταν στο βόρειο μέρος της έχουμε δρόμο διπλής κατεύθυνσης; Η πλατεία χάνει ή κερδίζει από ένα τέτοιο μέτρο όταν θα τραβήξει όλο το κυκλοφοριακό φορτίο στην μία πλευρά της;

Ποια είναι η λύση; Είπα και πριν πως άλλα πράγματα έχω σπουδάσει, δεν είμαι συγκοινωνιολόγος. Είναι όμως προφανές ότι η πλατεία Λιμένος τέτοιες μέρες είναι –σε σύγκριση με το μπούγιο που πίνει ποτό μέσα στο δρόμο– κυριολεκτικά άδεια. Γιατί;

Εύκολα προκύπτει η σκέψη ότι η πλατεία είναι άδεια επειδή περικλείεται ασφυκτικά από ένα δρόμο που αποκόπτει τον κόσμο από το εσωτερικό της. Για να ανέβεις δηλαδή από το λιμάνι στην πλατεία υπάρχει ανάμεσα ένα «σύνορο», μια «νεκρή» για τους πεζούς ζώνη: ο δρόμος που έχει πολύ μεγάλη κίνηση αυτοκινήτων.

Αυτή η «νεκρή ζώνη» που ζώνει την πλατεία οδηγεί στο μαζεύεται κόσμος στα πεζοδρόμια και όχι στην πραγματική του θέση, την πλατεία. Μια νεκρή ζώνη που απομονώνει τα καταστήματα από τον ελεύθερο χώρο συνάθροισης της πλατείας. Η λύση λοιπόν είναι να ενώσουμε τα πεζοδρόμια και τα δύο στενά που οδηγούν στον φάρο και τον Ανεμογιάννη με την πλατεία, διώχνοντας από εκεί οριστικά τα αυτοκίνητα.

Υπάρχει σχετική μελέτη στα συρτάρια του Δήμου. Ώριμη, επιστημονικά τεκμηριωμένη και όχι ακριβή στην υλοποίηση. Είναι δε βέβαιο ότι σήμερα δεν θα προκαλέσει τις λαϊκίστικες αντιδράσεις του παρελθόντος: δεν παίζουν ρόλο πλέον τα πρόσωπα που προκάλεσαν την απόρριψη του συγκεκριμένου σχεδίου και που δεν μπόρεσαν να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη να αποδεχτεί μια σωστή λύση, υποκύπτοντας και αυτή στο να αποδεχτεί την άποψη των «πολλών». Γιατί στη Ναύπακτο συχνά κοιτάμε όχι τι λέει κάποιος, αλλά ποιος το λέει.

Ειλικρινά εκπλήσσομαι δυσάρεστα όταν σχεδόν το σύνολο της ηγεσίας του Δήμου μας –συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης– είναι έτοιμη να «πειραματιστεί», χωρίς να έχει μπει κανείς στον κόπο να σκεφτεί απλά και προφανή πράγματα. Η στάση τους στο προηγούμενο φύλλο θυμίζει προεφηβική ηλικία όπου τα παιδιά μιμούνται άκριτα το ένα το άλλο προκειμένου να μην φανούν εκτός παρέας. Ωστόσο ο ρόλος ενός επικεφαλής είναι να διαμορφώσει προτάσεις, να πείσει την κοινωνία για λύσεις, όχι να ακολουθεί «μόδες». Κύριοι, δεν προσφέρετε καλές υπηρεσίες στην τοπική μας κοινωνία όταν ακολουθείτε «αυτό που θέλουν οι πολλοί» για να μην σπάσετε αυγά.

Πίσω από αυτό το θέμα κρύβεται ολόκληρη η λογική που καθορίζει το είδος της σχέσης του «αιρετού» με την «κοινή γνώμη». Υπάρχουν δύο σχολές: αυτή των λαϊκιστών που λένε στον κόσμο αυτό που θέλει να ακούσει προκειμένου να είναι ευχάριστος και να πάρει την ψήφο, και αυτή των ηγετών που διαμορφώνουν συνειδήσεις και πολίτες πείθοντας με επιχειρήματα και παραδείγματα.

Η παραπάνω διαπίστωση, δηλαδή ότι οι τοπικοί μας άρχοντες ακολουθούν απόψεις που θεωρούν ότι είναι δημοφιλείς για να μην συγκρουστούν με την πλειοψηφία αντί να καθιερώνουν ιδέες και λύσεις με την πειθώ που τους παρέχει η θέση τους, εξηγεί την εξέλιξη που έχει ο Δήμος μας. Πώς να πας μπροστά όταν διοικείσαι από αιρετούς που αποφεύγουν τη διαμόρφωση ιδεών και προτάσεων;

Όμως ειδικά στο Δήμο μας όπου σπάνια βγαίνει Δήμαρχος δεύτερη φορά, λίγα έχετε να φοβηθείτε αν προσπαθήσετε να διαμορφώσετε την κοινή γνώμη με ενδεχομένως αντιλαϊκές προτάσεις αντί να προσπαθείτε να ακολουθείτε τις πρόσκαιρες τάσεις. Δοκιμάστε, μπορεί να εκπλαγείτε από την κοινωνία μας.

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Εμπρός" της Ναυπάκτου στις 20 απριλίου 2018

Η απειλή των Fake news για την Ψηφιακή μας Δημοκρατία

Η τεχνολογία που υπάρχει διαθέσιμη σε κάθε ιστορική εποχή της ανθρωπότητας καθορίζει σημαντικές παραμέτρους της κοινωνίας, όπως είναι για παράδειγμα η οικονομία, τις διενέξεις μεταξύ κρατών κλπ. Μεταξύ άλλων η διαθέσιμη τεχνολογία επηρεάζει σε καθοριστικό βαθμό την ενημέρωση.

Η τυπογραφία, το ραδιόφωνο και στη συνέχεια η τηλεόραση καθόρισαν τον τρόπο που η Ενημέρωση διαμορφώνει την άποψη της κοινωνίας για κάθε ζήτημα. Αν βάλουμε στην εξίσωση το γεγονός ότι η άποψη της κοινωνίας για το σύνολο των ζητημάτων που διαμορφώνει εκφράζεται με απόλυτο και κυρίαρχο τρόπο στις εκλογές, καταλαβαίνουμε τι σημασία έχει η στάση των ΜΜΕ στη διαμόρφωση του εκάστοτε εκλογικού αποτελέσματος.

Σήμερα που ζούμε στην εποχή της Ψηφιακής Κοινωνίας και Οικονομίας, η επιρροή της τεχνολογίας στην Ενημέρωση εκφράζεται με τον όρο «Κοινωνικά Μέσα Δικτύωσης». Facebook, Twitter, Instagram. Σήμερα στα Μέσα αυτά υπάρχει ένα τεράστιο δίκτυο ανθρώπων που κατακλύζεται από ειδήσεις, πληροφορίες, συναισθήματα και θεωρίες συνωμοσίας. Κάποια αληθινά και κάποια καταφανώς ψεύτικα.

Ο όγκος της πληροφορίας είναι πραγματικά τεράστιος, αν σκεφτούμε ότι κάθε 2 χρόνια παράγεται όγκος πληροφορίας ίσος με το σύνολο της πληροφορίας που έχει παραγάγει η ανθρωπότητα από την αρχή της έως τις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα.

Έρευνες έχουν δείξει ότι το 60% του πληθυσμού ενημερώνεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έχει μετρηθεί πως οι πιο δημοφιλείς ψευδείς ειδήσεις έχουν μεγαλύτερη διάδοση στο Facebook από ότι οι πιο δημοφιλείς αληθινές ειδήσεις. Παράλληλα έχει βρεθεί ότι η σημαντική μερίδα αναγνωστών πιστεύει ότι οι ψευδείς ειδήσεις είναι αληθινές, καθώς το 65% δεν μπορεί να ξεχωρίσει τις ψευδείς από τις πραγματικές ειδήσεις.

Μην έχετε καμία αμφιβολία: ο κόσμος λατρεύει τα fake news και τα πιστεύει, ενώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα μεταδίδουν μαζικά. Βασικός παράγοντας που λειτουργεί υπέρ των ψευδών ειδήσεων είναι το έλλειμμα εμπιστοσύνης έναντι των κλασσικών ΜΜΕ. Η εμπιστοσύνη χάθηκε κυρίως λόγω της διαπλοκής των ΜΜΕ με την εξουσία, τον πλούτο, τους πολιτικούς και τα κόμματα. Ο κόσμος στράφηκε στο διαδίκτυο γιατί πήρε χαμπάρι ότι τα ΜΜΕ τον χειραγωγούν. Έτσι έγινε θύμα μιας πιο στυγνής μορφής χειραγώγησης και παραπληροφόρησης, αυτής των ψεμάτων. 

Όποιος γράψει τα περισσότερα fake news διαμορφώνει προς όφελός του την κοινή γνώμη.

Στην εποχή μας η πολιτική και κοινωνική μας συμπεριφορά καθορίζεται με απόλυτο τρόπο από τις πληροφορίες που διακινούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σκεφτείτε λίγο ποιος έχει μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα: η εφημερίδα που κρατάτε, ή ένα πολύ μαζικό προφίλ στο facebook;Τα οποία μέσα δικτύωσης πληροφορούν αλλά και παραπληροφορούν όχι παράγοντας τα ίδια το περιεχόμενο όπως κάνει μια εφημερίδα ή ένα κανάλι, αλλά διακινώντας τις πληροφορίες που παράγουν οι χρήστες του. Φαινομενικά λοιπόν τα Μέσα αυτά είναι αθώα για όσα συμβαίνουν. Είναι όμως;

Η ενημέρωση εξαρτάται σε απόλυτο βαθμό από τον αλγόριθμο του Facebook ή του Twitter που καθορίζει τις πληροφορίες που εμφανίζονται στο timeline των χρηστών. Ο αλγόριθμος αυτός καθορίζει αν μια «είδηση» θα εμφανιστεί μαζικά ή όχι. Είναι λοιπόν προφανές ότι οι τεχνολογικοί γίγαντες που παρέχουν δωρεάν πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν τεράστια επιρροή στην ίδια τη Δημοκρατία.

Όσο στήνονται κάλπες και η πλειοψηφία καθορίζει τις εξελίξεις, θα υπάρχουν μηχανισμοί χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Είτε υπάρχουν οι δικλείδες της έγκριτης δημοσιογραφίας, είτε η απόλυτη ελευθερία λόγου στο απορρυθμισμένο και περιβάλλον του διαδικτύου. Το να περιμένουμε από την πλειοψηφία των πολιτών να ξεχωρίζουν τις ψευδείς ειδήσεις ή να διασταυρώνουν πολλαπλές κλασικές ενημερωτικές πηγές, μοιάζει περισσότερο με ευχή παρά με λύση. Το να υπάρχει κάποιος μηχανισμός ελέγχου του τι γράφεται και διαδίδεται είναι λύση υπονομευτική για τη δημοκρατία.

Όπως και με τα παραδοσιακά ΜΜΕ είναι δύσκολος ο έλεγχος της ισχύος των κατόχων τους, έτσι και στην ψηφιακή μας Δημοκρατία είναι δύσκολος ο θεσμικός έλεγχος των διακινητών της πληροφορίας. Δεν αρκεί η δημόσια συγγνώμη του Mark Zuckerberg για να μη χειραγωγείται η Δημοκρατία μας μέσω των ψευδών ειδήσεων. Ποιος είπε ότι η δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα όταν καλείται να προστατέψει τον εαυτό της;

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Αιχμή" του Μεσολογγίου στις 30 Μαρτίου 2018

Γιατί η Ναύπακτος δεν έχει το ΤΕΙ της;

Το ΤΕΙ στη μία δεκαετία που το φιλοξενήσαμε στη Ναύπακτο, μόλις που πρόλαβε να να δείξει τι μπορεί να κάνει πριν το «ξεμπήξουμε». Μιλάμε για ένα Τμήμα που σήμερα έχει 1000 ενεργούς φοιτητές οι οποίοι περνάνε καθημερινά από τους χώρους του, με τους μισούς να μην είναι από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας. Γιατί η «τιμή» να το διώξουμε από τη Ναύπακτο είναι όλη δική μας, ημών των ιδίων των Ναυπάκτιων. Και εξηγούμαι για να μην παρεξηγούμαι:

Εμείς οι Ναυπάκτιοι φάγαμε σχεδόν 10 χρόνια να «συζητάμε» που θα «χωροθετηθεί» το Τμήμα, λες και λύναμε το Κυπριακό. Για ένα κτίριο 1500 τετραγωνικών φάγαμε μια δεκαετία τάχα σχεδιάζοντας, αναλύοντας, απορρίπτοντας και γενικώς ψειρίζοντας τη μαϊμού. Σκας, απαλλοτριώσεις περιφερειακού, Κούμαρος, γήπεδο Λυγιά, Στρογγυλό και γενικά κάθε απίθανή και πιθανή ραχούλα αναλύθηκε, μην και χαλάσουμε το χατίρι κανενός. Είδαμε χάρτες και τοπογραφικά, καταγγελίες προς την Κτηματική Εταιρία του Δημοσίου, Επιτροπές, διαβουλεύσεις, κραυγές, λαϊκισμούς και έλλειψη θάρρους… Όλα αυτά την εποχή που λεφτά υπήρχαν και η χρηματοδότηση κτιρίου ήταν απλή υπόθεση. Δεν βρέθηκε ένας Δημαρχος να το πάρει πάνω του και να προχωρήσει παρά τις «αντιδράσεις». Αυτά παθαίνεις άμα θέλεις να τα έχεις καλά με όλους και λαμβάνεις υπόψη σου τους λαϊκιστές: αποτυγχάνεις και μαζί με εσένα και ο τόπος σου…

Λαϊκιστές χτίσανε αυτοδιοικητικές καριέρες πάνω στις «διαβουλεύσεις» για τη χωροθέτηση του ΤΕΙ στη Ναύπακτο, κακά τα ψέματα. Κάποιοι πήγαν από την αφάνεια στα έδρανα του  Δημοτικού Συμβουλίου λέγοντας «όχι σε όλα» και απαξιώνοντας την παρουσία του Τμήματος στη Ναύπακτο. Πόσα ξεφτιλίκια για να μην στεριώσει το Τμήμα στη Ναύπακτο, για να μη γίνει το «χατίρι» του Χ ή Ψ δημάρχου και για να αναδειχθούν νέοι χαλίφηδες στη θέση του χαλίφη… Ελπίζω να τα έχουν καλά με τον εαυτό τους σήμερα που κρατούν τις τύχες της πόλης στα χέρια τους και να άξιζε τον κόπο.

Στη συνέχεια πήραμε το Τμήμα από τον ιστό της πόλης και το ακουμπήσαμε στην άκρη του Δήμου, στο Αντίρριο. Στο ένα μέτρο δηλαδή από το κέντρο της Πάτρας, που λόγω της βαρυτικής έλξης που παράγει το μέγεθός του, «ελκύει» λίγο λίγο το Τμήμα στην αγκαλιά του. Και αυτό ενώ ξέραμε ότι το Τμήμα ήταν διακαής πόθος του ΤΕΙ Πατρών από την ημέρα που ιδρύθηκε. Πήγαμε το Τμήμα στο ένα μέτρο από την Πάτρα, σε ένα μέρος που δεν μπορεί να κερδίσει τίποτα από το ΤΕΙ. Με πρόσχημα το κόστος του ενοικίου…

«Και το ενοίκιο ρε Ασημακόπουλε που πληρώναμε; Το ενοίκιο που θα πληρώναμε αν το κρατάγαμε στη Ναύπακτο; Εδώ έγινε οικονομία για τον Δήμο». Προσέξτε τι κάναμε, αν έχουμε το Θεό μας: πήραμε το Τμήμα από τη Ναύπακτο και το πήγαμε στο παλιό Δημαρχείο στο Αντίρριο, για να μην πληρώνουμε ενοίκιο. Και πήραμε την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου από το Αντίρριο και την φέραμε στην Παλιοπαναγιά, όπου πάλι πληρώνουμε ενοίκιο! Ορθολογισμός, όχι αστεία! Ενώ θα μπορούσαμε να πάρουμε ένα δάνειο ως Δήμος, να χτίσουμε ένα κτίριο και με τα λεφτά που δίναμε τόσα χρόνια στα ενοίκια του ΤΕΙ και της Τεχνικής Υπηρεσίας, να το ξεχρεώναμε. Στα 13 χρόνια που περάσανε θα είχε ήδη αποπληρωθεί το δάνειο, το Τμήμα θα έμενε μόνιμα στη Ναύπακτο και θα μας έμενε και το κτίριο «προίκα». Και πριν πεταχτούν κάποιοι και πουν «αυτά δε γίνονται ρε Ασημακόπουλε γιατί ο Δήμος δεν μπορεί να πληρώσει για κτίριο του ΤΕΙ» ας πάνε μια βόλτα στην Αμαλιάδα, το Αίγιο ή αλλού για φροντιστήρια αποτελεσματικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Εκεί δεν είχαν βλέπετε καλούς και οικονομολόγους Δημάρχους που «εξυγιαίνουν» τα οικονομικά των Δήμων, είναι σπάταλοι και κακοί… Και μην πει κανείς ότι «με την αλλαγή του ενοικίου ξεγελάσαμε το Υπουργείο και έμεινε το Τμήμα στη Ναύπακτο», γιατί όσοι ήμασταν τότε κοντά στην υπόθεση ξέρουμε ποιος θεσμικός παράγοντας της Ναυπάκτου αξιοποίησε την «ειδική» σχέση του τότε Υπουργού με την Εκκλησία της περιοχής όπου εκλέγεται Βουλευτής και «μεταπείστηκε» την τελευταία στιγμή να αλλάξει η έδρα του Τμήματος από Πάτρα σε Ναύπακτο. Επίσης όλοι ξέρουμε τον ρόλο που έπαιξε η πρωτόγνωρη αντίδραση του κόσμου της Ναυπάκτου που ξεσηκώθηκε διεκδικώντας την παραμονή του Τμήματος στη Ναύπακτο και, όλοι ξέρουμε ποιοι ήταν παρόντες-απόντες σε αυτή τη διεκδίκηση. Το αποτέλεσμα αυτής της διεκδίκησης είναι το μηχανογραφικό δελτίο σήμερα να γράφει ως έδρα του Τμήματος τη Ναύπακτο.

Κοντολογίς: λαϊκίζοντας, χτίζοντας πολιτικές «καριέρες» (τρομάρα μας!), υποκύπτοντας σε «δυναμικές μειοψηφίες», μπουρδολογώντας για χρόνια σε επιτροπές και «εξορθολογίζοντας» τα οικονομικά μας (ξανά μανά τρομάρα μας),  διώξαμε από τη Ναύπακτο ένα βασικό μοχλό τοπικής ανάπτυξης. Δεν αλλάξαμε και απλά βουλιάξαμε.

Κάθε γενιά πολιτικών και αυτοδιοικητικών παραγόντων, καταγράφεται στη μελλοντική συλλογική μας μνήμη για κάτι «μεγάλο» και βάσει αυτού κρίνεται στο μέλλον. Κανείς δεν θυμάται πως ήταν οι εκδηλώσεις της Μεγάλης Παρασκευής ή της Ναυμαχίας τη δεκαετία του 1990 και του 2000, ή τις κυκλοφοριακές ρυθμίσεις της δεκαετίας του 1990. Όλοι όμως θυμούνται τον βιολογικό καθαρισμό, τον ΧΥΤΑ και τον Περιφερειακό, τον παραλιακό δρόμο της Παλιοπαναγιάς τα πολεοδομικά προβλήματα του κέντρου και την μη πολεοδόμηση της Παλιοπαναγιάς. Και ανάλογα με το θυμάται ο λαός στο μέλλον τιμά και τη μνήμη των τότε «Αρχόντων».

Έτσι και όσους χειρίστηκαν και χειρίζονται την υπόθεση του ΤΕΙ και που σιγά σιγά αποχωρούν ή θα αποχωρήσουν σε λίγο από την ενεργό αυτοδιοικητική δράση, κανείς δεν θα τους θυμάται για τα γκαζόν σε πλατείες, για τους καθαρισμούς των αγριόχορτων, για την «αναβάθμιση» των πολιτιστικών εκδηλώσεων, ούτε και για αμφίβολες «ήπιες» κυκλοφοριακές ρυθμίσεις. Βαρύτητα για την υστεροφημία της τρέχουσας αυτοδιοικητικής «γενιάς» θα έχει στο μέλλον μεταξύ λίγων άλλων, το ΤΕΙ. Και αυτή δεν θα είναι θετική, όπως διαμόρφωσαν τη σχέση του Τμήματος με τη Ναύπακτο.

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στο "Εμπρός" της Ναυπάκτου στις 23 Φεβρουαρίου 2018

Πως φερόμαστε στους ευεργέτες της τοπικής μας κοινωνίας;

Τι θα ήταν η Ναύπακτος χωρίς τον Δ. Παπαχαραλάμπους; Θα είχαμε ένα από τα 18 Εθνικά Στάδια της χώρας, με ελεύθερη πρόσβαση σε αθλητικές υποδομές που ζηλεύουν πολύ μεγαλύτερες πόλεις; Θα είχαμε μία από τις 23 Δημόσιες Κεντρικές Βιβλιοθήκες; Θα είχαμε αμφιθεατρική αίθουσα παραστάσεων 300 θέσεων; Θα είχαμε Φιλαρμονική να μαθαίνουν μουσική τα παιδιά μας; Όχι, δεν θα είχαμε.

Χωρίς τον Δ. Παπαχαραλάμπους η Ναύπακτος θα ήταν σαφώς φτωχότερη, ειδικά σε τομείς που έχουν να κάνουν με την ισόρροπη και υγιή ανάπτυξη της νεολαίας (και όχι μόνο). Τόσα χρόνια δεν αποκτήσαμε ένα κλειστό στάδιο να γυμνάζονται τα παιδιά μας όταν βρέχει, δεν έχουμε άλλη αίθουσα που να μπορεί να φιλοξενήσει μια συνάντηση ή εκδήλωση ενός συλλόγου, αφήσαμε το ΤΕΙ χωρίς κτίριο να φύγει, δεν φτιάξαμε τίποτα στην κατεύθυνση της Παιδείας ως πόλη. «Ας είναι καλά ο Παπαχαραλάμπους», αλλιώς θα είχαμε τις υποδομές μιας ακόμα άσημης κωμόπολης, ειδικά στον τομέα της ανάπτυξης της νέας γενιάς.

Το λέμε όμως αυτό; Μνημονεύουμε αυτό τον άνθρωπο όπως του αξίζει; Ανταποδίδουμε στη μνήμη του όσα έκανε για τη Ναύπακτο; Η Ναύπακτος τόσα χρόνια δεν κατάφερε να δημιουργήσει μια σειρά σταθερών ετήσιων πολιτιστικών εκδηλώσεων που να τον μνημονεύουν. Μια προτομή του την έχουμε σε μια πλατεΐτσα –ο Θεός να την κάνει– μέχρι πρόσφατα κρυμμένη πίσω από ένα ακαλαίσθητο περίπτερο. Το σπίτι του το γκρεμίσαμε ως επικίνδυνο, αντί να το κηρύξουμε διατηρητέο και να το αναπαλαιώσουμε. Ενώ αν ήταν το σχολείο ενός ημιορεινού χωριού που έχει να δει παιδιά από το 1964 θα το φτιάχναμε και θα το δίναμε στον τοπικό πολιτιστικό σύλλογο του χωριού φαντάζομαι…

Μια τοπική κοινωνία χαρακτηρίζεται και από τον τρόπο που θυμάται τους ευεργέτες της. Στην περίπτωσή της Ναυπάκτου, ο Δημήτρης Παπαχαραλάμπους ήταν ο μεγαλύτερος ευεργέτης του τόπου μας. Πως τον τιμάμε και τον μνημονεύουμε; Μήπως είμαστε αχάριστοι; Μήπως πρέπει να αλλάξουμε σκεπτικό και να πούμε, έστω και με καθυστέρηση και να αποδώσουμε στον άνθρωπο αυτό τη μνήμη που του αξίζει;

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Εμπρός" της Ναυπάκτου στις 2 Μαρτίου 2018

Η ισχύς εν τη ενώσει: Αν ο Αίσωπος ήταν συντοπίτης μας

Κάποτε τα παιδιά ενός γεωργού μάλωναν. Ο γεωργός βλέποντας ότι με τις συμβουλές του δεν έκανε τίποτα, σκέφτηκε να τους δείξει το σωστό δρόμο με τις πράξεις. Τους είπε να του φέρουν ένα δεμάτι από βέργες. Αφού του τις έφεραν, τους έδωσε όλες μαζί τις βέργες και τους είπε να τις σπάσουν. Τα παιδιά έβαλαν όλη τους τη δύναμη, μα δεν πέτυχαν τίποτα. Έλυσε ύστερα το δεμάτι και τους έδινε μια- μια τη βέργα. Κι ενώ τα παιδιά τις έσπαζαν εύκολα, ο πατέρας τους είπε: «Σαν τις βέργες παιδιά μου κι εσείς να είστε μονιασμένοι. Έτσι θα είστε ακατανίκητοι από τους εχθρούς σας. Γιατί, αν είστε χωρισμένοι πολύ εύκολα οι εχθροί σαν σας βλάψουν».

Το Δεμάτι οι Βέργες, από τους μύθους του Αισώπου

Ο τόπος μας έχει πληγεί σκληρά από την κρίση. Για σχεδόν 10 χρόνια βλέπουμε να φτωχαίνει, να φθίνει, να μικραίνει και δυστυχώς, να ερημώνει.

Οι προσδοκίες που καλλιέργησαν έργα υποδομής όπως η Γέφυρα και η Ιόνια οδός φαίνεται να μείνανε ανεκπλήρωτες καθώς φαίνεται πως καταφέραμε να παίρνουν κόσμο αντί να φέρνουν. Παρακολουθούμε οχήματα να περνάνε «ξυστά» από τον τόπο μας και να φεύγουν για προορισμούς όπως η Πάργα και τα Ιόνια. Αντί να υπάρχει κίνηση από την Πάτρα προς τα μέρη μας συμβαίνει το αντίθετο μιας και είναι πια γνωστό πως -ειδικά οι Ναυπάκτιοι- τιμούμε με το παραπάνω την αγορά και την διασκέδαση της Πάτρας.

Την ίδια περίοδο είδαμε τις πόλεις μας να μικραίνουν. Είδαμε να φεύγουν κρίσιμες δημόσιες υπηρεσίες και από το Μεσολόγγι και από τη Ναύπακτο. Εφορίες, δικαστήρια, τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα, στρατόπεδα, ό,τι υπήρχε στην περιοχή μας ως αναπτυξιακός μοχλός, έφυγε. Και ό,τι έμεινε, μίκρυνε και λιγόστεψε. Η μαρίνα του Μεσολογγίου, η Εφορία Αρχαιοτήτων της Ναυπάκτου, το ΤΕΙ που φθίνει και στις 2 πόλεις και άλλα πολλά. Αντί να μεγαλώσουμε, μικρύναμε. Είναι τόση η συρρίκνωση του δυναμικού της περιοχή μας που είναι πιθανό την ώρα που η υπόλοιπη Ελλάδα θα ξεπερνά την κρίση, εμείς θα δούμε τις πόλεις μας να παραμένουν χωριά. Τι κάνουμε όλα αυτά τα χρόνια ως τοπικές κοινωνίες; Τα γνωστά: γκρινιάζουμε, διαμαρτυρόμαστε κάποτε χλιαρά και κάποτε πιο έντονα, συζητάμε, ως εκεί. Επί της ουσίας, τίποτα. Και πάντα χωριστά, ποτέ από κοινού.

Είτε το θέλουμε είτε όχι, η Ναύπακτος και το Μεσολόγγι έχουν κοινή μοίρα, μαζί μικραίνουν και μαζί μπορούν να μεγαλώσουν. Έως σήμερα είμαστε εγκλωβισμένοι στον τοπικιστικό αυτισμό μας και δεν έχουμε καμία ευρύτερη οπτική στα κοινά προβλήματα αλλά και τις κοινές δυνατότητες της περιοχής μας. Όσο λειτουργούμε έτσι δεν θα υπάρξει αναστροφή της κατάστασης. Υπάρχουν κοινές απειλές να αντιμετωπίσουμε, αλλά και κοινές ευκαιρίες που πρέπει να αξιοποιήσουμε. Η απομόνωση των δύο πόλεων πρέπει να αρθεί, οι ελάχιστοι συναισθηματικοί τοπικισμοί να μπουν στην άκρη και οι δύο τοπικές κοινωνίες πρέπει να αρχίσουν να συνεργάζονται με κοινούς στόχους.

Αν το Μεσολόγγι, το Θέρμο και η Ναύπακτος συστήσουν κοινή στρατηγική διεκδίκησης και ανάπτυξης, αποκτούν σημαντικό ειδικό βάρος που μπορεί να επηρεάσει την κεντρική αλλά και περιφερειακή εξουσία σε θέματα που αφορούν την κατανομή πόρων και την χωροθέτηση υπηρεσιών που είναι αναπτυξιακοί μοχλοί για τις τοπικές μας κοινωνίες. Παράλληλα πρέπει να υπάρξει κοινός αναπτυξιακός σχεδιασμός σε προνομιακά πεδία όπως είναι η μεταποίηση αγροτικών προϊόντων και ο θεματικός τουρισμός. Όσο τα κέντρα της περιοχής μένουν απομονωμένα μεταξύ τους, θα βλέπουμε τα τρένα να περνούν και να παίρνουν στρατόπεδα, ΤΕΙ, Εφετεία, τουρίστες και δουλειές μαζί τους για άλλα μέρη, μαζί με τη νεώτερη γενιά που μεταναστεύει για να βγάλει τα προς το ζην.

Καιρός να υπάρξει συνέργεια μεταξύ των πόλεών μας, προκειμένου να κερδίσουμε αυτά που μας αξίζουν.

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Αιχμή" του Μεσολογγίου στις 13 Μαρτίου 2018

Fake news: Η «γοητεία» της αφέλειας και ο έλεγχος των μαζών

Μέχρι πριν λίγα χρόνια η ενημέρωση ήταν ελεγχόμενη. Δημοσιογραφικοί οργανισμοί, πρακτορεία ειδήσεων, τηλεοπτικά κανάλια, εφημερίδες, περιοδικά, ένα ολόκληρο σύμπαν που αποστολή του ήταν η επικοινωνία της αληθινής είδησης στην κοινή γνώμη.

Από το δόγμα «το μέσο είναι το μήνυμα»…

Βασικό στοιχείο του ελέγχου αυτής της «κλασσικής» Μαζικής Ενημέρωσης είναι η διασταύρωση της πηγής. Κάτι που δημοσιεύεται σε ένα μέσο ενημέρωσης έχει ελεγχθεί ότι είναι αληθές, έχει συμβεί. Έχει προηγηθεί έρευνα και αντιπαραβολή της πληροφορίας με άλλες πηγές. Ό,τι γράφει μια εφημερίδα ή ό,τι λέει ένα κανάλι έχει συμβεί, δεν είναι επινόημα, είναι έγκριτο.

Δεύτερο βασικό στοιχείο της κλασσικής Μαζικής Ενημέρωσης είναι ο έλεγχος της είδησης θα προβληθεί, της θεματολογίας. Αυτό είναι και το εργαλείο με το οποίο τα ΜΜΕ επιτυγχάνουν τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης ξεπερνώντας έτσι το σκόπελο της αναφοράς μόνο πραγματικών γεγονότων: το τι επιλέγει να προβάλλει. «Το μέσο είναι το μήνυμα» όπως έγραψε ο Ουμπέρτο Έκο.

Ας πάρουμε ένα υποθετικό παράδειγμα: ένα τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων επιλέγει να προβάλλει ως πρώτη είδηση με ζωντανές συνδέσεις και αναλύσεις μια μικρής σημασίας διεθνή συμφωνία της κυβέρνησης για έναν πετρελαιαγωγό που δεν θα υλοποιηθεί ποτέ. Την ίδια ώρα δεν κάνει καμιά αναφορά σε μια είδηση που αφορά το λανθασμένο πόθεν έσχες εν ενεργεία υπουργού. Λέει ψέματα; Όχι βέβαια: η είδηση είναι έγκυρη και διασταυρωμένη. Η απόκρυψη ή υποβάθμιση της άλλης είδησης δεν είναι ψέμα, απλά ο αρχισυντάκτης του δελτίου την «θεώρησε» ασήμαντη.

Τα ΜΜΕ χειραγωγούν την κοινή γνώμη όχι λέγοντας ψέματα, αλλά προβάλλοντας θετικές ειδήσεις και αποκρύβοντας αρνητικές. Σε κάθε περίπτωση όμως, τα γεγονότα είναι γεγονότα. Δεν μπορεί ένα ΜΜΕ να διαδίδει κάτι που δεν είχε συμβεί.

Στο  «μήνυμα είναι κάθε τι που μπορεί να γίνει πιστευτό»

Μετά ήρθε το διαδίκτυο στην δεύτερη μορφή του (WEB 2.0). Βασικό του χαρακτηριστικό είναι πως το περιεχόμενο παράγεται από τους ίδιους τους χρήστες και ότι παρέχει δυνατότητα μαζικής επικοινωνίας στον κάθε πολίτη. Αχρηστεύει τα «φίλτρα» που επιβάλλουν τα ΜΜΕ προκειμένου να χειραγωγήσουν την κοινή γνώμη. Το web 2.0 οδήγησε στη απελευθέρωση και απορύθμιση της ενημέρωσης. Υπηρετεί τη Δημοκρατία προσφέροντας ελευθερία λόγου και δυνατότητα ευρείας έκφρασης σε κάθε πολίτη. Σκεφτείτε λίγο ποιος έχει μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα: η εφημερίδα που κρατάτε, ή ένα πολύ μαζικό προφίλ στο facebook;

Αν κάτι που γράφεται είναι αληθοφανές, τότε εκατομμύρια άνθρωποι το πιστεύουν. Και γιατί να μην γράψει κάτι ψευδές κάποιος που δεν ελέγχεται έναντι κάποιου κώδικα συμπεριφοράς και δεοντολογίας όπως ο δημοσιογράφος; Πρόκειται για περιβάλλον απόλυτης ελευθερίας και κατά συνέπεια, ασυδοσίας. Σκεφτείτε λίγο ποιος είναι πιο πιθανό να γράψει ψέματα για να χειραγωγήσει την κοινή γνώμη: η εφημερίδα που κρατάτε, ή ένα πολύ μαζικό προφίλ στο facebook;

Μην έχετε καμία αμφιβολία: ο κόσμος λατρεύει τα fake news και τα πιστεύει, ενώ το διαδίκτυο τα μεταδίδει μαζικά. Βασικός παράγοντας που λειτουργεί υπέρ των ψευδών ειδήσεων είναι το έλλειμμα εμπιστοσύνης έναντι των κλασσικών ΜΜΕ. Η εμπιστοσύνη χάθηκε κυρίως λόγω της διαπλοκής των ΜΜΕ με την εξουσία, τον πλούτο, τους πολιτικούς και τα κόμματα. Ο κόσμος στράφηκε στο διαδίκτυο γιατί πήρε χαμπάρι ότι τα ΜΜΕ τον χειραγωγούν. Έτσι έγινε θύμα μιας πιο στυγνής μορφής χειραγώγησης και παραπληροφόρησης, αυτής των ψεμάτων. Όποιος γράψει τα περισσότερα fake news διαμορφώνει προς όφελός του την κοινή γνώμη.

Επίλογος

Όσο στήνονται κάλπες και η πλειοψηφία καθορίζει τις εξελίξεις, θα υπάρχουν μηχανισμοί χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Είτε υπάρχουν οι δικλείδες της έγκριτης δημοσιογραφίας, είτε η απόλυτη ελευθερία λόγου στο απορρυθμισμένο και περιβάλλον του διαδικτύου. Το να περιμένουμε από την πλειοψηφία των πολιτών να ξεχωρίζουν τις ψευδείς ειδήσεις ή να διασταυρώνουν πολλαπλές κλασικές ενημερωτικές πηγές, μοιάζει περισσότερο με ευχή παρά με λύση. Το να υπάρχει κάποιος μηχανισμός ελέγχου του τι γράφεται και διαδίδεται είναι λύση υπονομευτική για τη δημοκρατία. Ποιος είπε ότι η δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα όταν καλείται να προστατέψει τον εαυτό της;

Έρευνες έχουν δείξει ότι το 60% του πληθυσμού ενημερώνεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έχει μετρηθεί πως οι πιο δημοφιλείς ψευδείς ειδήσεις έχουν μεγαλύτερη διάδοση στο Facebook από ότι οι πιο δημοφιλείς αληθινές ειδήσεις. Παράλληλα έχει βρεθεί ότι η σημαντική μερίδα αναγνωστών πιστεύει ότι οι ψευδείς ειδήσεις είναι αληθινές, καθώς το 65% δεν μπορεί να ξεχωρίσει τις ψευδείς από τις πραγματικές ειδήσεις. Πηγή: Social Media and Fake News in the 2016 Election, Hunt Allcott and Matthew Gentzkow, Stanford University

* Το συγκεκριμένο άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Εμπρός της Ναυπάκτου" στις 9/2/2018

«Όποιος ξέρει να διηγηθεί το χωριό του, είναι ικανός να διηγείται τον κόσμο»

Σου κάνουν την τιμή να σου ζητήσουν κείμενο για το πρώτο φύλλο της νέας αρχής του Εμπρός. Έλα όμως που ο κέρσορας σε κοιτάει που τον κοιτάς να αναβοσβήνει και δεν σου έρχεται τίποτα να γράψεις…

Να πεις για τη Ναύπακτο και το πόσο την έχουμε αδικήσει, που αντί να γίνει προορισμός μετά την ολοκλήρωση των οδικών αξόνων παραμένει τόπος παραθερισμού για τους απόδημους Ναυπάκτιους; Για την πλατεία στο Λιμάνι που παραμένει κυκλοφοριακός κόμβος αντί για πόλος έλξης; Για τις αλχημείες πέριξ του Ξενία; Για το θέμα της ύδρευσης της πόλης που απασχόλησε πρόσφατα το Δημοτικό Συμβούλιο; Για το κυκλοφοριακό και το πόσο λάθος ήταν η απόφαση του Δήμου να μην επανασυστήσει την Δημοτική Αστυνομία; Για το καταφύγιο τουριστικών σκαφών που παραμένει όνειρο, λες και μιλάμε για έργο αντίστοιχο της γέφυρας; Για την ίδια την Γέφυρα που έγινε στόχος τοπικών λαϊκιστών που χρειάζονται τεχνητούς εχθρούς για να συσπειρώσουν το πόπολο; Για την σχολική στέγη; Για την έλλειψη υποδομών μαζικού αθλητισμού; Για το ΤΕΙ που το διώξαμε από την πόλη; Για το πόσο απαραίτητη είναι μια αναπτυξιακή συμμαχία μεταξύ Ναυπάκτου, Μεσολογγίου και Θέρμου με στόχο την από κοινού διεκδίκηση πόρων; Τα έχουμε πει ξανά και ξανά, κινδυνεύουμε να γίνουμε πιο γραφικοί και από το Λιμάνι τη Μεγάλη Παρασκευή από τις πολλές επαναλήψεις. Ας μην πούμε λοιπόν για τη Ναύπακτο, έχουμε άλλωστε πολλά φύλλα μπροστά μας.

Να πεις για τα πολιτικά; Για το πόσο σίγουρη ήταν η μνημονιακή κωλοτούμπα του Τσίπρα αλλά κανείς δεν το περίμενε, τη ζημιά που προκαλούν τα capital controls, την ανεργία, για τις ευθύνες του Σαμαρά με τα Ζάππεια, για το Σκοπιανό, για τους πρόσφυγες που ζούνε χρόνια ουσιαστικά ως κρατούμενοι, για την φασιστική στροφή των ψηφοφόρων της Ευρώπης, για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για τις κινήσεις στην Κεντροαριστερά και το μέλλον της; Να γράψεις για τον λαϊκισμό και τον τάχα υπεύθυνο φιλελευθερισμό, για την κρίση ταυτότητας της ελληνικής δεξιάς, για την παραφύσει κυβερνητική συμμαχία, ; Πλέον κανείς δεν ασχολείται, μια κοινωνία παρακολουθεί βουβά την πολιτική σκηνή, λες και βλέπει τηλεόραση. Οπότε, άστο καλύτερα και το πολιτικό, εδώ κι αν γίνεσαι γραφικός.

Κάπως έτσι ερχόμαστε στη νέα προσπάθεια του Εμπρός. Διάβασα κάποτε μια φράση, που αν θυμάμαι καλά είναι του Λ. Τολστόι: «Όποιος ξέρει να διηγηθεί το χωριό του, είναι ικανός να διηγείται τον κόσμο». Ο ρόλος μιας τοπικής εφημερίδας είναι ακριβώς αυτός: να διηγηθεί το «χωριό» μας. Να αναδεικνύει την συλλογική μας τοπική σκέψη, την τοπική μας ταυτότητα. Ο τοπικός τύπος διαφέρει από τον υπόλοιπο τύπο για ακριβώς αυτό τον λόγο: γράφει για πρόσωπα που γνωρίζουμε, για γεγονότα που μας αφορούν άμεσα. Γι αυτό ο τοπικός  τύπος «πουλάει» παράλληλα με τις Αθηναϊκές εφημερίδες, γι αυτό επιβιώνει, γι αυτό και έχει επιρροή: οι αναγνώστες του τοπικού τύπου δεν ζητούν από την εφημερίδα τους προπαγάνδα και πολιτική πειθώ, αλλά σύνδεση με τον τόπο τους. Προφανώς η ανάγνωση του τοπικού τύπου είναι μια συναισθηματική διαδικασία, γιατί όταν διαβάζεις για κάτι δικό σου δεν μπορείς να μείνεις ψυχρός. Για του απόδημους, είναι ο κρίκος με τον τόπο καταγωγής τους. Είναι το μέσο στο οποίο θα διαβάσεις γι αυτό που δεν γράφει κανένας άλλος: από την θεατρική παράσταση του σχολείου του παιδιού σου, έως τις δημοτικές εκλογές ανά τοπική κοινότητα. Γιατί στο κάτω κάτω, όσο και να βαριέσαι, στο ημίχρονο που βλέπεις μπάλα στο καφενείο, θα ξεφυλλίσεις την τοπική εφημερίδα που βρίσκεται μπροστά σου. Την οποία ξεφύλλισαν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο σχεδόν όλοι οι προηγούμενοι πελάτες. Γιατί στο κάτω κάτω, ποιο άλλο έντυπο θα φιλοξενούσε δικά μας κείμενα;

Καλή αρχή και ας βοηθήσουμε όλοι ώστε το νέο Εμπρός να αφηγηθεί το «χωριό» μας για πολλά πολλά χρόνια, με αντικειμενικότητα και αρχές.

Σύμφωνα με έρευνα της Focus Bari  για τις περιφερειακές και τοπικές εφημερίδες:

• Παρουσιάζουν διείσδυση 80% πανελλαδικά. 
• Η σχέση με τους αναγνώστες έχει συναισθηματική διάσταση & σεβασμό για τον ενημερωτικό ρόλο τους
• Για 83% των αναγνωστών οι περιφερειακές / τοπικές εφημερίδες είναι το μέσο για να κρατούν επαφή με τον τόπο τους και για το 75% συμβάλλουν στη διατήρηση τοπικών παραδόσεων.
• 8 στους 10 αναγνώστες εκτιμούν αφενός το τοπικό περιεχόμενο που δεν βρίσκουν αλλού, και αφετέρου την προβολή τοπικών προϊόντων & επιχειρήσεων μέσα από τις εφημερίδες αυτές.
• Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι περιφερειακές / τοπικές εφημερίδες έχουν σημαντική θέση στη ζωή των αναγνωστών, οι οποίοι αφιερώνουν κατά μέσο όρο 36’ στην ανάγνωσή τους που γίνεται σε ποσοστό 73% στο σπίτι τους.
• Παρουσιάζουν  δυναμική και πολλαπλούς αναγνώστες αφού, μετά την ανάγνωση, 37% τα προωθεί σε άλλους  και σχεδόν 1 στους 4 κρατά τεύχη ή  αποκόμματα για μελλοντική αναφορά.

Πηγή: http://www.edipt.gr

Το συγκεκριμένο άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Εμπρός της Ναυπάκτου" στις 2/2/2018