10/2/18

Fake news: Η «γοητεία» της αφέλειας και ο έλεγχος των μαζών

Μέχρι πριν λίγα χρόνια η ενημέρωση ήταν ελεγχόμενη. Δημοσιογραφικοί οργανισμοί, πρακτορεία ειδήσεων, τηλεοπτικά κανάλια, εφημερίδες, περιοδικά, ένα ολόκληρο σύμπαν που αποστολή του ήταν η επικοινωνία της αληθινής είδησης στην κοινή γνώμη.

Από το δόγμα «το μέσο είναι το μήνυμα»…
Βασικό στοιχείο του ελέγχου αυτής της «κλασσικής» Μαζικής Ενημέρωσης είναι η διασταύρωση της πηγής. Κάτι που δημοσιεύεται σε ένα μέσο ενημέρωσης έχει ελεγχθεί ότι είναι αληθές, έχει συμβεί. Έχει προηγηθεί έρευνα και αντιπαραβολή της πληροφορίας με άλλες πηγές. Ό,τι γράφει μια εφημερίδα ή ό,τι λέει ένα κανάλι έχει συμβεί, δεν είναι επινόημα, είναι έγκριτο.

Δεύτερο βασικό στοιχείο της κλασσικής Μαζικής Ενημέρωσης είναι ο έλεγχος της είδησης θα προβληθεί, της θεματολογίας. Αυτό είναι και το εργαλείο με το οποίο τα ΜΜΕ επιτυγχάνουν τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης ξεπερνώντας έτσι το σκόπελο της αναφοράς μόνο πραγματικών γεγονότων: το τι επιλέγει να προβάλλει. «Το μέσο είναι το μήνυμα» όπως έγραψε ο Ουμπέρτο Έκο.

Ας πάρουμε ένα υποθετικό παράδειγμα: ένα τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων επιλέγει να προβάλλει ως πρώτη είδηση με ζωντανές συνδέσεις και αναλύσεις μια μικρής σημασίας διεθνή συμφωνία της κυβέρνησης για έναν πετρελαιαγωγό που δεν θα υλοποιηθεί ποτέ. Την ίδια ώρα δεν κάνει καμιά αναφορά σε μια είδηση που αφορά το λανθασμένο πόθεν έσχες εν ενεργεία υπουργού. Λέει ψέματα; Όχι βέβαια: η είδηση είναι έγκυρη και διασταυρωμένη. Η απόκρυψη ή υποβάθμιση της άλλης είδησης δεν είναι ψέμα, απλά ο αρχισυντάκτης του δελτίου την «θεώρησε» ασήμαντη.

Τα ΜΜΕ χειραγωγούν την κοινή γνώμη όχι λέγοντας ψέματα, αλλά προβάλλοντας θετικές ειδήσεις και αποκρύβοντας αρνητικές. Σε κάθε περίπτωση όμως, τα γεγονότα είναι γεγονότα. Δεν μπορεί ένα ΜΜΕ να διαδίδει κάτι που δεν είχε συμβεί.


Στο  «μήνυμα είναι κάθε τι που μπορεί να γίνει πιστευτό»
Μετά ήρθε το διαδίκτυο στην δεύτερη μορφή του (WEB 2.0). Βασικό του χαρακτηριστικό είναι πως το περιεχόμενο παράγεται από τους ίδιους τους χρήστες και ότι παρέχει δυνατότητα μαζικής επικοινωνίας στον κάθε πολίτη. Αχρηστεύει τα «φίλτρα» που επιβάλλουν τα ΜΜΕ προκειμένου να χειραγωγήσουν την κοινή γνώμη. Το web 2.0 οδήγησε στη απελευθέρωση και απορύθμιση της ενημέρωσης. Υπηρετεί τη Δημοκρατία προσφέροντας ελευθερία λόγου και δυνατότητα ευρείας έκφρασης σε κάθε πολίτη. Σκεφτείτε λίγο ποιος έχει μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα: η εφημερίδα που κρατάτε, ή ένα πολύ μαζικό προφίλ στο facebook;

Αν κάτι που γράφεται είναι αληθοφανές, τότε εκατομμύρια άνθρωποι το πιστεύουν. Και γιατί να μην γράψει κάτι ψευδές κάποιος που δεν ελέγχεται έναντι κάποιου κώδικα συμπεριφοράς και δεοντολογίας όπως ο δημοσιογράφος; Πρόκειται για περιβάλλον απόλυτης ελευθερίας και κατά συνέπεια, ασυδοσίας. Σκεφτείτε λίγο ποιος είναι πιο πιθανό να γράψει ψέματα για να χειραγωγήσει την κοινή γνώμη: η εφημερίδα που κρατάτε, ή ένα πολύ μαζικό προφίλ στο facebook;

Μην έχετε καμία αμφιβολία: ο κόσμος λατρεύει τα fake news και τα πιστεύει, ενώ το διαδίκτυο τα μεταδίδει μαζικά. Βασικός παράγοντας που λειτουργεί υπέρ των ψευδών ειδήσεων είναι το έλλειμμα εμπιστοσύνης έναντι των κλασσικών ΜΜΕ. Η εμπιστοσύνη χάθηκε κυρίως λόγω της διαπλοκής των ΜΜΕ με την εξουσία, τον πλούτο, τους πολιτικούς και τα κόμματα. Ο κόσμος στράφηκε στο διαδίκτυο γιατί πήρε χαμπάρι ότι τα ΜΜΕ τον χειραγωγούν. Έτσι έγινε θύμα μιας πιο στυγνής μορφής χειραγώγησης και παραπληροφόρησης, αυτής των ψεμάτων. Όποιος γράψει τα περισσότερα fake news διαμορφώνει προς όφελός του την κοινή γνώμη.


Επίλογος
Όσο στήνονται κάλπες και η πλειοψηφία καθορίζει τις εξελίξεις, θα υπάρχουν μηχανισμοί χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Είτε υπάρχουν οι δικλείδες της έγκριτης δημοσιογραφίας, είτε η απόλυτη ελευθερία λόγου στο απορρυθμισμένο και περιβάλλον του διαδικτύου. Το να περιμένουμε από την πλειοψηφία των πολιτών να ξεχωρίζουν τις ψευδείς ειδήσεις ή να διασταυρώνουν πολλαπλές κλασικές ενημερωτικές πηγές, μοιάζει περισσότερο με ευχή παρά με λύση. Το να υπάρχει κάποιος μηχανισμός ελέγχου του τι γράφεται και διαδίδεται είναι λύση υπονομευτική για τη δημοκρατία. Ποιος είπε ότι η δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα όταν καλείται να προστατέψει τον εαυτό της;

Έρευνες έχουν δείξει ότι το 60% του πληθυσμού ενημερώνεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έχει μετρηθεί πως οι πιο δημοφιλείς ψευδείς ειδήσεις έχουν μεγαλύτερη διάδοση στο Facebook από ότι οι πιο δημοφιλείς αληθινές ειδήσεις. Παράλληλα έχει βρεθεί ότι η σημαντική μερίδα αναγνωστών πιστεύει ότι οι ψευδείς ειδήσεις είναι αληθινές, καθώς το 65% δεν μπορεί να ξεχωρίσει τις ψευδείς από τις πραγματικές ειδήσεις. Πηγή: Social Media and Fake News in the 2016 Election, Hunt Allcott and Matthew Gentzkow, Stanford University

* Το συγκεκριμένο άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Εμπρός της Ναυπάκτου" στις 9/2/2018

4/2/18

«Όποιος ξέρει να διηγηθεί το χωριό του, είναι ικανός να διηγείται τον κόσμο»

Σου κάνουν την τιμή να σου ζητήσουν κείμενο για το πρώτο φύλλο της νέας αρχής του Εμπρός. Έλα όμως που ο κέρσορας σε κοιτάει που τον κοιτάς να αναβοσβήνει και δεν σου έρχεται τίποτα να γράψεις…

Να πεις για τη Ναύπακτο και το πόσο την έχουμε αδικήσει, που αντί να γίνει προορισμός μετά την ολοκλήρωση των οδικών αξόνων παραμένει τόπος παραθερισμού για τους απόδημους Ναυπάκτιους; Για την πλατεία στο Λιμάνι που παραμένει κυκλοφοριακός κόμβος αντί για πόλος έλξης; Για τις αλχημείες πέριξ του Ξενία; Για το θέμα της ύδρευσης της πόλης που απασχόλησε πρόσφατα το Δημοτικό Συμβούλιο; Για το κυκλοφοριακό και το πόσο λάθος ήταν η απόφαση του Δήμου να μην επανασυστήσει την Δημοτική Αστυνομία; Για το καταφύγιο τουριστικών σκαφών που παραμένει όνειρο, λες και μιλάμε για έργο αντίστοιχο της γέφυρας; Για την ίδια την Γέφυρα που έγινε στόχος τοπικών λαϊκιστών που χρειάζονται τεχνητούς εχθρούς για να συσπειρώσουν το πόπολο; Για την σχολική στέγη; Για την έλλειψη υποδομών μαζικού αθλητισμού; Για το ΤΕΙ που το διώξαμε από την πόλη; Για το πόσο απαραίτητη είναι μια αναπτυξιακή συμμαχία μεταξύ Ναυπάκτου, Μεσολογγίου και Θέρμου με στόχο την από κοινού διεκδίκηση πόρων; Τα έχουμε πει ξανά και ξανά, κινδυνεύουμε να γίνουμε πιο γραφικοί και από το Λιμάνι τη Μεγάλη Παρασκευή από τις πολλές επαναλήψεις. Ας μην πούμε λοιπόν για τη Ναύπακτο, έχουμε άλλωστε πολλά φύλλα μπροστά μας.


Να πεις για τα πολιτικά; Για το πόσο σίγουρη ήταν η μνημονιακή κωλοτούμπα του Τσίπρα αλλά κανείς δεν το περίμενε, τη ζημιά που προκαλούν τα capital controls, την ανεργία, για τις ευθύνες του Σαμαρά με τα Ζάππεια, για το Σκοπιανό, για τους πρόσφυγες που ζούνε χρόνια ουσιαστικά ως κρατούμενοι, για την φασιστική στροφή των ψηφοφόρων της Ευρώπης, για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για τις κινήσεις στην Κεντροαριστερά και το μέλλον της; Να γράψεις για τον λαϊκισμό και τον τάχα υπεύθυνο φιλελευθερισμό, για την κρίση ταυτότητας της ελληνικής δεξιάς, για την παραφύσει κυβερνητική συμμαχία, ; Πλέον κανείς δεν ασχολείται, μια κοινωνία παρακολουθεί βουβά την πολιτική σκηνή, λες και βλέπει τηλεόραση. Οπότε, άστο καλύτερα και το πολιτικό, εδώ κι αν γίνεσαι γραφικός.

Κάπως έτσι ερχόμαστε στη νέα προσπάθεια του Εμπρός. Διάβασα κάποτε μια φράση, που αν θυμάμαι καλά είναι του Λ. Τολστόι: «Όποιος ξέρει να διηγηθεί το χωριό του, είναι ικανός να διηγείται τον κόσμο». Ο ρόλος μιας τοπικής εφημερίδας είναι ακριβώς αυτός: να διηγηθεί το «χωριό» μας. Να αναδεικνύει την συλλογική μας τοπική σκέψη, την τοπική μας ταυτότητα. Ο τοπικός τύπος διαφέρει από τον υπόλοιπο τύπο για ακριβώς αυτό τον λόγο: γράφει για πρόσωπα που γνωρίζουμε, για γεγονότα που μας αφορούν άμεσα. Γι αυτό ο τοπικός  τύπος «πουλάει» παράλληλα με τις Αθηναϊκές εφημερίδες, γι αυτό επιβιώνει, γι αυτό και έχει επιρροή: οι αναγνώστες του τοπικού τύπου δεν ζητούν από την εφημερίδα τους προπαγάνδα και πολιτική πειθώ, αλλά σύνδεση με τον τόπο τους. Προφανώς η ανάγνωση του τοπικού τύπου είναι μια συναισθηματική διαδικασία, γιατί όταν διαβάζεις για κάτι δικό σου δεν μπορείς να μείνεις ψυχρός. Για του απόδημους, είναι ο κρίκος με τον τόπο καταγωγής τους. Είναι το μέσο στο οποίο θα διαβάσεις γι αυτό που δεν γράφει κανένας άλλος: από την θεατρική παράσταση του σχολείου του παιδιού σου, έως τις δημοτικές εκλογές ανά τοπική κοινότητα. Γιατί στο κάτω κάτω, όσο και να βαριέσαι, στο ημίχρονο που βλέπεις μπάλα στο καφενείο, θα ξεφυλλίσεις την τοπική εφημερίδα που βρίσκεται μπροστά σου. Την οποία ξεφύλλισαν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο σχεδόν όλοι οι προηγούμενοι πελάτες. Γιατί στο κάτω κάτω, ποιο άλλο έντυπο θα φιλοξενούσε δικά μας κείμενα;

Καλή αρχή και ας βοηθήσουμε όλοι ώστε το νέο Εμπρός να αφηγηθεί το «χωριό» μας για πολλά πολλά χρόνια, με αντικειμενικότητα και αρχές.


Σύμφωνα με έρευνα της Focus Bari  για τις περιφερειακές και τοπικές εφημερίδες:
  • Παρουσιάζουν διείσδυση 80% πανελλαδικά. 
  • Η σχέση με τους αναγνώστες έχει συναισθηματική διάσταση & σεβασμό για τον ενημερωτικό ρόλο τους
  • Για 83% των αναγνωστών οι περιφερειακές / τοπικές εφημερίδες είναι το μέσο για να κρατούν επαφή με τον τόπο τους και για το 75% συμβάλλουν στη διατήρηση τοπικών παραδόσεων.
  • 8 στους 10 αναγνώστες εκτιμούν αφενός το τοπικό περιεχόμενο που δεν βρίσκουν αλλού, και αφετέρου την προβολή τοπικών προϊόντων & επιχειρήσεων μέσα από τις εφημερίδες αυτές.
  • Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι περιφερειακές / τοπικές εφημερίδες έχουν σημαντική θέση στη ζωή των αναγνωστών, οι οποίοι αφιερώνουν κατά μέσο όρο 36’ στην ανάγνωσή τους που γίνεται σε ποσοστό 73% στο σπίτι τους.
  • Παρουσιάζουν  δυναμική και πολλαπλούς αναγνώστες αφού, μετά την ανάγνωση, 37% τα προωθεί σε άλλους  και σχεδόν 1 στους 4 κρατά τεύχη ή  αποκόμματα για μελλοντική αναφορά.


Το συγκεκριμένο άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Εμπρός της Ναυπάκτου" στις 2/2/2018